W dyskusji o zastosowanym sposobie uzależnienia należności kredytowych od dawnego czasu dostrzega się problem zastosowania dwóch rodzajów kursów (kupna i sprzedaży) skutkujących dodatkowymi kosztami spłaty kredytu i zwiększeniem salda zadłużenia. Problem ten sądy jednak dostrzegają praktycznie tylko przez pryzmat niedozwolonych postanowień wprowadzających ów swoisty mechanizm kantorowy. Tymczasem w mojej ocenie również ta wada prawna umów winna być postrzega w pierwszej kolejności z perspektywy sprzeczności z bezwzględnie obowiązującymi przepisami. Konkretnie z art. 110 ustawy Prawo bankowe.

Na początku warto sobie uświadomić bardzo istotny szczegół. Banki nie są zwykłymi uczestnikami tzw. wolnego rynku. Banków nie obowiązuje w pełni zasada swobody umów. Banki prowadzą działalność regulowaną i nie mogą przekroczyć granic wyznaczonych przez te regulacje. Zasady prowadzenia tej działalności, a tym samym i granice wyznacza przede wszystkim ustawa Prawo bankowe.

Owe granice zostały wyznaczone między innymi w zakresie świadczeń pieniężnych, jakie banki mogą „wyciągać” od swoich klientów. Granice te zostały określone w ustawie Prawo bankowe. W przypadku kredytów są to oczywiście odsetki od kwoty wykorzystanego kredytu (załóżmy również, że waloryzowanej kwoty wykorzystanego kredytu – choć to założenie nie znajduje żadnego oparcia w przepisach i w zasadzie można by o tej kolejnej niedostrzeganej przez sądy wadzie prawnej umów napisać odrębny post) oraz prowizja od udzielonego kredytu. Poza powyższymi świadczeniami ustawa prawo bankowe (konkretnie art. 110) przewiduje również możliwość pobierania prowizji i opłat z tytułu wykonywanych czynności bankowych oraz opłat za wykonywanie innych czynności. I to wszystko, jeżeli chodzi o potencjalne daniny kredytobiorców na rzecz banku.

A teraz przyjrzyjmy się naszym umowom. A konkretnie sposobowi ustalania wysokości zadłużenia kredytowego oraz rat kredytowych. Łatwo zauważyć, że został on oparty na swoistym mechanizmie znanym w kantorach. W przypadku kredytów indeksowanych bank najpierw ustalał sumę CHF poprzez przeliczenie wypłaconej kwoty w złotych przy zastosowaniu kursu kupna. Tak wyliczona suma CHF miała z kolei służyć do ustalania ogólnego zadłużenia w złotych oraz wysokości rat w CHF, które miały służyć do ustalania wysokości należnych rat w złotych. Tyle, że te z kolei przeliczenia miały być już dokonywane w oparciu o kurs sprzedaży. Podobny mechanizm zastosowano w umowach o kredyty denominowane. Z tą różnicą, że tam sumę CHF wpisano w umowie i „tylko” zastrzeżono, że wypłacana suma w złotych zostanie ustalona w oparciu o kurs kupna, a wysokość zadłużenia w złotych i raty w złotych będą wyliczane w oparciu o kurs sprzedaży.

Owo „ospreadowanie” należności kredytowych z założenia generowało dodatkowy przychód dla banku i dodatkowe koszty dla kredytobiorcy. Skutkowało już na starcie wyższym zadłużeniem od kwoty wykorzystanego kredytu (co jest sprzeczne z art. 69 ust. 1 Pr. b. i zasadą nominalizmu – o tym pisałem we wpisie nr 34) oraz wyższymi ratami kapitałowymi i odsetkowymi niż gdyby zastosowano do przeliczeń jeden rodzaj kursu.

Pytanie zasadnicze: czy można owo dodatkowe źródło przychodu dla banków zakwalifikować jako jedno z dopuszczalnych prawem ?

Na pewno nie są to odsetki, na pewno nie jest to prowizja od udzielonego kredytu. Jedyną więc potencjalną podstawą prawną w obciążeniu tą daniną kredytobiorców byłby art. 110 ustawy Prawo bankowe i przewidziana tam możliwość nakładania przez banki na swoich klientów dodatkowych opłat i prowizji. Byłby, gdyby bank zadośćuczynił dwóm wymogom:

1) wskazał w zawieranej z nami umowie czynność, z tytułu której nakłada na nas te dodatkowe świadczenia;

„Art. 110 Pr.b.: Bank może pobierać przewidziane w umowie prowizje i opłaty z tytułu wykonywanych czynności bankowych oraz opłaty za wykonywanie innych czynności (…)”

2) określił wysokość tych dodatkowych świadczeń:

„Art. 111 ust. 1 Pr.b.:  Bank obowiązany jest ogłaszać w miejscu wykonywania czynności, w sposób ogólnie dostępny:

2)    stosowane stawki prowizji i wysokość pobieranych opłat”

Żadnego z tych dwóch wymogów banki nie spełniły. Zawierając umowy nie wiedzieliśmy z jakich przyczyn zafundowano nam ten swoisty mechanizm kantorowy, mimo że nie umawialiśmy się na wymianę waluty obcej. Z oczywistych względów banki nie były również w stanie określić wysokości owych dodatkowych świadczeń.

„Ospreadowanie” naszych świadczeń oczywiście mogłoby być rozpatrywane również w kategorii niedozwolonych postanowień umownych. Co zresztą coraz częściej można przeczytać w uzasadnieniach wyroków. Tylko, że jest pewna naczelna i powszechnie przyjęta zasada: za niedozwolone postanowienia uznaje się postanowienia zgodne z prawem. Postanowienia sprzeczne z prawem są prostu nieważne. A postanowienia nieważne nie mogą być sprzeczne z dobrymi obyczajami, a już na pewno rażąco naruszać interesy konsumenta.

P.S.

Po ponad 2 latach, od kiedy podnoszę ten zarzut, wreszcie, zamiast tradycyjnej ignorancji, wyczytałem w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa z 10.08.2020r. XVI C 3339/17 wydanego w sprawie p-ko PKO BP (Własny Kąt), że „Sąd podzielił również argumentację powoda w zakresie naruszenia art. 110 Pb. Pozwany w chwili zawarcia umowy narzucił na powoda obowiązek ponoszenia nieuzasadnionych kosztów kredytu pomimo, że nie wiązały się one z żadnym świadczeniem ze strony pozwanego. Z treści art. 110 Pb wynika, że Bank może pobierać opłaty od klientów z tytułu wykonywania czynności bankowych. Dokonywanie waloryzacji w umowie kredytu nie może być uznane za świadczenie na rzecz powoda. W związku z tym Sąd przyjął, że pozwany nie świadczył żadnych czynności na rzecz powoda, jednocześnie przyznając sobie prawo do pobierania od powoda dodatkowych opłat, które nie mieszczą się w zakresie art. 110 Pb.”